Gmina Zagórów

Nazwa miasta pochodzi od zagorzeć, zagór = miejsce po spaleniu, co może świadczyć o założeniu osady na wypalonym fragmencie Puszczy Pyzdrskiej. Pierwszy raz Zagorowo wymieniono w dokumencie z 1240 r., który dotyczył nadania dziesięcin klasztorowi w Lądzie. Kolejny dokument – z 1262 r. – wymienia Zagórów wśród dóbr cysterskich. Zakonnicy wystarali się w 1407 r. o przywilej Władysława Jagiełły na założenie miasta (miało ono obsługiwać pod względem gospodarczym okoliczne dobra wiejskie).

Herb Zagórowa, ukształtowany zapewne w późnym średniowieczu, przedstawia białą różę o pięciu płatkach na czerwonym polu. Miała być ona symbolem Najświętszej Marii Panny i wskazywać na związek z klasztorem Cystersów w Lądzie. Herb w obecnym kształcie został zatwierdzony uchwałą Rady Miejskiej 19 listopada 2004 r. Do faktycznej lokacji Zagórowa doszło w 1445 r., gdy mieszkańcy otrzymali 20 lat zwolnienia od różnych ciężarów. Mimo starań opatów miasto słabo się rozwijało (w 1579 r. mieszkało tu tylko 18 rzemieślników), a jeszcze w połowie XVI w. mieszczanie byli zwalniani z niektórych świadczeń. Po wojnach szwedzkich Zagórów podupadł, co dodatkowo spotęgował wielki pożar w 1790 r. W efekcie rozbiorów miasto znalazło się najpierw w 1793 r. w zaborze pruskim (liczyło wtedy 544 mieszkańców i 100 odbudowanych domów), a od 1815 r. leżało w granicach Cesarstwa Rosyjskiego. Nie rozwijało się, gdyż brak było dogodnych dróg i rynków zbytu dla towarów. W roku odbywało się sześć jarmarków. Pewien wpływ na gospodarkę Zagórowa i poziom życia jego mieszkańców miała niewielka odległość od granicy prusko-rosyjskiej i pośrednictwo w handlu między tymi państwami oraz udział w przemycie.

W okresie powstania styczniowego w okolicy aktywne były oddziały partyzanckie, a jedna z potyczek z wojskiem carskim rozegrała się 26 lutego 1863 r. pod pobliskim Myszakowem (upamiętniono ją pomnikiem). W wyniku represji popowstaniowych władze zaborcze w 1869 r. pozbawiły Zagórów praw miejskich. Na początku XX w. liczył on ok. 2300 mieszkańców, ale nie miał większych perspektyw rozwojowych. Pracował tu młyn motorowy i kilkanaście warsztatów rzemieślniczych, podstawą zaś utrzymania mieszkańców było w zasadzie rolnictwo.

Róża biała symbolizowała cnotę, czystość, dziewictwo i pobożność, a tym samym była czytelnym znakiem NMP. Z powyższego wynika, że róża we współczesnym herbie Zagórowa powinna zostać w barwie białej. Wątpliwości w sprawie kolorystyki pola tarczy herbowej rozstrzyga Komisja Heraldyczna, której eksperci sugerują, aby pozostało czerwone, za czym przemawia także ugruntowana miejscowa tradycja.

Prawa miejskie przywróciły władze odrodzonej Polski w 1919 r. W okresie międzywojennym dzięki ożywieniu gospodarczemu rosło znaczenie rzemiosła, usług i handlu w gospodarce miasta, powiększała się liczba ludności (z 3715 osób w 1921 r. do 4389 w 1939 r.). Jedną piątą – jedną szóstą mieszkańców stanowiła ludność żydowska, mieszkali tu też potomkowie olędrów wyznania ewangelickiego osiedlonych w Puszczy Pyzdrskiej w XVIII w. Okupacja hitlerowska nie spowodowała większych zniszczeń, ale przyniosła wywiezienie części mieszkańców do Generalnego Gubernatorstwa i zagładę ludności żydowskiej (życie straciło około 570 Żydów i Polaków z Zagórowa). W mieście od wiosny 1940 do listopada 1941 r. działało getto dla ok. 2500 Żydów (miejscowych i przywiezionych z innych miejscowości, m.in. Kleczewa i Goliny), którzy potem zginęli w lasach koło Kleczewa. W sumie w okresie II wojny światowej Zagórów stracił jedną trzecią ludności – liczba mieszkańców spadła do 3054 w 1946 r.

Okres Polski Ludowej nie przyniósł poprawy sytuacji gospodarczej. Podstawą utrzymania połowy mieszkańców było nadal rolnictwo, a zaludnienie wręcz spadało (w 1961 r. było to 2477 osób). Zagórów uzyskał za to połączenie kolejowe: nie było tutaj kolei normalnotorowej, ale w 1947 r. dotarła tu wąskotorówka z Witaszyc. Były zamiary przedłużenia jej przez Rzgów aż do Konina, ale z planów tych nic nie wyszło. Linia była czynna do 1991 r. i dwa lata później została rozebrana. Miasto włączone było do powiatu konińskiego, od 1956 r. – słupeckiego. W 1973 r. Zagórów stał się stolicą gminy zintegrowanej z miastem w jedną jednostkę administracyjną, którą dwa lata później włączono w granice województwa konińskiego. Od 1999 r. znajduje się ona w województwie wielkopolskim.