Stowarzyszenie "Unia Nadwarciańska"                          Szlakiem tego, co piękne...

Gmina Zagórów

Gmina Zagórów leży na lewym brzegu Warty, w obrębie Kotliny Konińskiej (fragmentu Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej) i przylegającej do niej części Równiny Rychwalskiej. Jest jednostką administracyjną stopnia podstawowego: zajmuje 600. miejsce w Polsce pod względem powierzchni i 949. jeśli chodzi o liczbę ludności. Znajduje się nieco na uboczu, ale w miejscu dogodnym pod względem komunikacyjnym – w odległości kilkunastu kilometrów od węzła autostrady A2 w Słupcy, W promieniu 40-60 km położone są większe miasta: Poznań, Kalisz, Konin, Jarocin, Pleszew, Września.

Miasto stanowi dziś lokalny ośrodek gospodarczy i pełni rolę zaplecza handlowo-usługowego dla najbliższej okolicy. Stanowi także ważny węzeł drogowy dla terenów leżących na lewym brzegu Warty. Szczególną atrakcją są targi, odbywające się na Dużym Rynku w każdą środę i sobotę. Przyjeżdżają na nie kupcy i kupujący nawet z dalszych okolic. Kultywowana jest też tradycja zagórowskich jarmarków odbywających się w pierwszą środę danego miesiąca. Nawiązuje to do przywileju króla Stanisława Augusta z 1778 r., zezwalającego na jeden jarmark w miesiącu.

Choć historia polskich miast rzadko obfituje w okresy prosperity, śmiało można powiedzieć, że dziś Zagórów jest przeciwieństwem swego historycznego wizerunku. W Zagórowie żyje się zgodnie z oczekiwaniami i standardami wyznaczanymi przez mieszkańców i wspólną wszystkim teraźniejszość. Wizytówką miasta jest świetnie utrzymana sieć szkół i nowe Miejskie Przedszkole Samorządowe. Każdy odwiedzający miasto i gminę dostrzeże skalę realizowanych tu inwestycji – ostatnio budowa nowoczesnego targowiska MÓJ RYNEK oraz budynku Gimnazjum, kapitalny remont siedziby M-GOK i Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy. Na terenie gminy znajdują się dwa kompleksy boisk sportowych „Orlik”, stadion miejski, a przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych pełnowymiarowa hala widowiskowo-sportowa. Zagórów, dzięki wieloletnim staraniom władz samorządowych oraz przedsiębiorczości mieszkańców, coraz lepiej łączy w sobie dwie cechy: elementy typowe dla poczucia „bycia w mieście” i typowy urok małych miasteczek. Przykładem tego pierwszego jest życie kulturalne miasta, w którym oprócz uczestnictwa w większych okolicznościowych imprezach można pójść do nowoczesnego kina, wypożyczyć rekomendowaną w prasie książkę, zjeść pizzę i lody z przyjaciółmi. Druga rzecz to doskonale zadbana, zrewitalizowana zieleń miejska. Park na Dużym Rynku, ławeczka przy słynnym Nepomucenie, miejsce wytchnienia dla uczniów gimnazjum i szkoły podstawowej blisko lodziarni. Do takiej atmosfery pasuje szczególnie „Zagórowskie tango” – popisowy utwór uznanego zagórowskiego chóru męskiego „Quarta”. Gmina Zagórów w liczbach wg statystyki: 547 jednostek gospodarczych (w tym 520 prywatnych), a większość z nich (443) to firmy jednoosobowe. Najwięcej z nich, bo aż 26,7% pracuje w dziedzinie handlu i szeroko pojętych usług, 22,1% działa w branży budowlanej, 11,0% zajmuje się produkcją przemysłową, a 8,2% firm obsługuje rolnictwo i leśnictwo.

Należy podkreślić, że ludność gminy Zagórów jest stosunkowo młoda. Spośród zamieszkujących tu osób 63,6% jest w tzw. wieku produkcyjnym, młodsi stanowią 21,0% ogółu ludności, a tylko 15,4% zakończyło już aktywność zawodową. Dla młodych mieszkańców w latach 1994-99 wybudowano imponujący nowy obiekt, który stał się siedzibą Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych.

Historia

Nazwa miasta pochodzi od zagorzeć, zagór = miejsce po spaleniu, co może świadczyć o założeniu osady na wypalonym fragmencie Puszczy Pyzdrskiej. Pierwszy raz Zagorowo wymieniono w dokumencie z 1240 r., który dotyczył nadania dziesięcin klasztorowi w Lądzie. Kolejny dokument – z 1262 r. – wymienia Zagórów wśród dóbr cysterskich. Zakonnicy wystarali się w 1407 r. o przywilej Władysława Jagiełły na założenie miasta (miało ono obsługiwać pod względem gospodarczym okoliczne dobra wiejskie).

Herb Zagórowa, ukształtowany zapewne w późnym średniowieczu, przedstawia białą różę o pięciu płatkach na czerwonym polu. Miała być ona symbolem Najświętszej Marii Panny i wskazywać na związek z klasztorem Cystersów w Lądzie. Herb w obecnym kształcie został zatwierdzony uchwałą Rady Miejskiej 19 listopada 2004 r. Do faktycznej lokacji Zagórowa doszło w 1445 r., gdy mieszkańcy otrzymali 20 lat zwolnienia od różnych ciężarów. Mimo starań opatów miasto słabo się rozwijało (w 1579 r. mieszkało tu tylko 18 rzemieślników), a jeszcze w połowie XVI w. mieszczanie byli zwalniani z niektórych świadczeń. Po wojnach szwedzkich Zagórów podupadł, co dodatkowo spotęgował wielki pożar w 1790 r. W efekcie rozbiorów miasto znalazło się najpierw w 1793 r. w zaborze pruskim (liczyło wtedy 544 mieszkańców i 100 odbudowanych domów), a od 1815 r. leżało w granicach Cesarstwa Rosyjskiego. Nie rozwijało się, gdyż brak było dogodnych dróg i rynków zbytu dla towarów. W roku odbywało się sześć jarmarków. Pewien wpływ na gospodarkę Zagórowa i poziom życia jego mieszkańców miała niewielka odległość od granicy prusko-rosyjskiej i pośrednictwo w handlu między tymi państwami oraz udział w przemycie.

W okresie powstania styczniowego w okolicy aktywne były oddziały partyzanckie, a jedna z potyczek z wojskiem carskim rozegrała się 26 lutego 1863 r. pod pobliskim Myszakowem (upamiętniono ją pomnikiem). W wyniku represji popowstaniowych władze zaborcze w 1869 r. pozbawiły Zagórów praw miejskich. Na początku XX w. liczył on ok. 2300 mieszkańców, ale nie miał większych perspektyw rozwojowych. Pracował tu młyn motorowy i kilkanaście warsztatów rzemieślniczych, podstawą zaś utrzymania mieszkańców było w zasadzie rolnictwo.

Róża biała symbolizowała cnotę, czystość, dziewictwo i pobożność, a tym samym była czytelnym znakiem NMP. Z powyższego wynika, że róża we współczesnym herbie Zagórowa powinna zostać w barwie białej. Wątpliwości w sprawie kolorystyki pola tarczy herbowej rozstrzyga Komisja Heraldyczna, której eksperci sugerują, aby pozostało czerwone, za czym przemawia także ugruntowana miejscowa tradycja.

Prawa miejskie przywróciły władze odrodzonej Polski w 1919 r. W okresie międzywojennym dzięki ożywieniu gospodarczemu rosło znaczenie rzemiosła, usług i handlu w gospodarce miasta, powiększała się liczba ludności (z 3715 osób w 1921 r. do 4389 w 1939 r.). Jedną piątą – jedną szóstą mieszkańców stanowiła ludność żydowska, mieszkali tu też potomkowie olędrów wyznania ewangelickiego osiedlonych w Puszczy Pyzdrskiej w XVIII w. Okupacja hitlerowska nie spowodowała większych zniszczeń, ale przyniosła wywiezienie części mieszkańców do Generalnego Gubernatorstwa i zagładę ludności żydowskiej (życie straciło około 570 Żydów i Polaków z Zagórowa). W mieście od wiosny 1940 do listopada 1941 r. działało getto dla ok. 2500 Żydów (miejscowych i przywiezionych z innych miejscowości, m.in. Kleczewa i Goliny), którzy potem zginęli w lasach koło Kleczewa. W sumie w okresie II wojny światowej Zagórów stracił jedną trzecią ludności – liczba mieszkańców spadła do 3054 w 1946 r.

Okres Polski Ludowej nie przyniósł poprawy sytuacji gospodarczej. Podstawą utrzymania połowy mieszkańców było nadal rolnictwo, a zaludnienie wręcz spadało (w 1961 r. było to 2477 osób). Zagórów uzyskał za to połączenie kolejowe: nie było tutaj kolei normalnotorowej, ale w 1947 r. dotarła tu wąskotorówka z Witaszyc. Były zamiary przedłużenia jej przez Rzgów aż do Konina, ale z planów tych nic nie wyszło. Linia była czynna do 1991 r. i dwa lata później została rozebrana. Miasto włączone było do powiatu konińskiego, od 1956 r. – słupeckiego. W 1973 r. Zagórów stał się stolicą gminy zintegrowanej z miastem w jedną jednostkę administracyjną, którą dwa lata później włączono w granice województwa konińskiego. Od 1999 r. znajduje się ona w województwie wielkopolskim.

Położenie

Zagórów to miasto położone blisko rzeki Warty w powiecie słupeckim województwa wielkopolskiego. Zajmuje powierzchnię 3,44 km2 i liczy 2985 mieszkańców. Jest stolicą gminy miejsko-wiejskiej o łącznym obszarze 159,71 km2 i 9079 mieszkańców.

Układ urbanistyczny Zagórowa jest wydłużony, równoległy do Warty. Czytelne są w nim pozostałości pierwotnej osady w kształcie owalnicy o wymiarach ok. 105×450 m, rozciągniętej wzdłuż dawnego traktu z Pyzdr do Konina. Zabudowa miasta, wokół Dużego Rynku, w dużej mierze jest parterowa, z niektórymi domami jeszcze z 2 poł. XIX w. Cechą charakterystyczną są indywidualnie wykonywane solidne drzwi wejściowe do nich.

Ośrodkiem miasta jest Duży Rynek – obszerny plac wytyczony podczas lokacji, na którym stoją pomniki poległych za wolność Ojczyzny z 1979 r. i zrekonstruowany w 2003 r. przedwojenny pomnik ku czci żołnierzy z lat 1918-20. Dalej na wschód, przy ul. Konińskiej, wznosi się kościół ewangelicko-augsburski z 1884 r. Przy nim znajdują się dawna pastorówka z 1938 r. i dom kantora z 1913 r. (obecnie nieczynne).

Trójkątny Mały Rynek to pamiątka po placu targowym dawnej osady. Zdobi go barokowa figura św. Jana Nepomucena z 1747 r., na której cokole umieszczono rymowane napisy oraz płaskorzeźby Matki Boskiej, św. Augustyna, św. Grzegorza i św. Wawrzyńca.

Za bramą z 1800 r. wznosi się kościół św. Piotra i Pawła. Istniał już zapewne w XIV w. Obecną późnobarokową budowlę wzniesiono w latach 1740-60. Wyposażenie wnętrza pochodzi z lat po połowie XVIII w., neobarokową polichromię wykonano w końcu XIX w. Po poprzedniej drewnianej świątyni pozostała kaplica z 1686 r. od południa. Na ścianach zewnętrznych widnieją tablice ku czci Tadeusza Kościuszki (z 1917 r.) i 57 parafian poległych w latach 1918-20. Przy kościele stoi nowoczesna dzwonnica.

Fragment tekstu dokumentu z 30.IX.1240 roku.

Później wzmiankowano o wsi Zagórów w potwierdzeniu nadania przez Mieszka III Starego Lądu dla Cystersów w 1145 r., w dokumencie księcia Bolesława Pobożnego z 10 XII 1262 r., na mocy którego klasztor otrzymał niezwykle bogate uposażenie w postaci okolicznych wsi.

„[…] Że zaś czas nie pozwala na zachowanie tego w takim stanie, w jakim powinno być zachowane, strzec sie należy, by to nie uległo zniszczeniu, dla przywileju pradziada naszego podniszczonego starością, niechaj stworzony będzie ten obyczaj prawy, dlatego my mając na uwadze pobożność prarodziców naszych, przyrzeczone dobra wraz z ludźmi potwierdzamy, biorąc w opiekę te same posiadłości w imię Polski, mianowicie: Marcinkowo, Jaroszyno, Gorzyza, Zagorowo, Skokum, Oleszyno. I z racji darowania przewinień, uwalniamy wszystkich mieszkańców wymienionych wsi, przypisanych, wolnych, najemników w zasięgu, ich władzy służących uwalniamy od wszelkich praw polskich i od zbiórek, które tak powolnym sie nazywa.”

Fragment tekstu dokumentu sporządzonego 10.XII.1261 roku w Sechowie, potwierdzający akt fundacyjny dla klasztoru w Lądzie.